| НАР | 06 |
Элӗк шкулне 1853-1854 ҫулсенче уҫнӑ тесе шутлаҫҫӗ. Вӑл вӑхӑтра уроксем кашни кун пулман, эрнере 2-3 кун ҫеҫ вӗреннӗ, вӗрентекен вара пуп пулнӑ. Ку шкултан чӑваш халӑх поэчӗ Илле Тукташ та вӗренсе тухнӑ.
Халӗ Элӗк шкулӗнче 723 ача вӗренет. Кунта вӗрентекенсем питӗ кӑмӑллӑ, ачасене тӑрӑшсах вӗрентеҫҫӗ. Шкулта яланах тӗрлӗ мероприятисем пулса иртеҫҫӗ.
Нумаях пулмасть Чӑваш патшалӑх гуманитари ӑслӑлӑхӗсен институтӗнче иртнӗ конференцире асӑннӑ институтӑн, ҫавӑн пекех К.В.Иванов ячӗллӗ историпе культурологи тӗпчевӗсен фончӗн, «Сувар» фондӑн тата Чӑваш Енри таврапӗлӳҫӗсен союзӗн ӗҫченӗсем Чӑваш Ен территорийӗнчи сувар-пӑлхар палӑкӗсене тӗпчес тата ҫӗнӗрен калӑплас ыйтӑва хускатрӗҫ.
Ҫакна палӑртса хӑварам: тухса калаҫакансем яланхи пек хут ҫине ҫырса хатӗрленине вуласа памарӗҫ, хӑйсен пуҫӗнче, чунӗнче пуррине уҫҫӑн пӗлтерчӗҫ.
Истори ӑслӑлӑхӗсен докторӗ, К.В.Иванов ячӗллӗ историпе культурологи тӗпчевӗсен фончӗн директорӗ Виталий Иванов Василий Николаев академикӑн чӑваш халӑхӗ пуҫланса кайнине тӗпченин паллӑрах уйрӑмлӑхӗсем пирки чарӑнса тӑчӗ. Виталий Петрович хӑй те, унпа юнашар вӑй хунӑскер, Василий Васильевичӑн ӗҫ мелне лайӑх пӗлнӗ. Ӑсчах комплекслӑ тӗпчеве, чӑваш пурнӑҫӗнчи «пушӑ вырӑнсене» «тултарас» меле тӗпе хунӑ-мӗн. Ҫав «тултармӑша» — халӑх кун-ҫулӗпе ҫыхӑннӑ материала — кунта ҫеҫ мар, тӗнче архивӗсенче шыранӑ.
Юпан 25-мӗшпе 31-мӗшӗсенче Чӑваш халӑх сайчӗ шкул ачисем хушшинче тетел ҫыхӑнӑвне усӑ курса «Тупмалли юмахсем–2» вӑйӑ-ӑмӑрту ирттерчӗ. Паян ӑна пӗтӗмлетме вӑхӑт ҫитрӗ.
Кӑҫалхи ӑмӑртӑва виҫӗмҫулхипе танлаштарсан ытларах хутшӑнчӗҫ. Хӑвӑр пӑхӑр: малтанхи вӑййа 1200 ытларах ҫырӑннӑ пулсан, хальхинче вара 2500 патнелле. Икӗ хут ытларах. Районсене пӑхас пулсан — Вӑрнар, Канаш, Вӑрмар, Елчӗк тата Элӗк районӗнчисем уйрӑмах хастаррӑн хутшӑнчӗҫ. Хӑш-пӗр районсенчен хутшӑнакансем вара ытла та сахал пулчӗҫ — Куславкка, Ҫӗмӗрле, Муркаш. Те вӗсем патне пӗлтерӳ ҫитеймен ӗнтӗ, те компьютер таврашӗпе вӗсем чуханрах. Тутарстанри ачасем те чылайччӗ — уйрӑмах Ҫӗпрел районӗнчен хутшӑнакан йышӗ пысӑкччӗ. Вӗсен шучӗ, сӑмахран, хӗрлӗчутайсенчен та ытларахччӗ.
| ЮПА | 23 |
Ҫӗпӗр чӑвашӗсем Чӳклеме ирттерни чӑннипех те Красноярск крайӗн наципе культура пурнӑҫӗнче историе кӗрсе юлмалли пулӑм. Мӗншӗн тесен чӑвашсен уявне регион шайӗнче уявлани кунта хальччен пулман. Ҫапах та йӗркелекенсене ҫак мероприятие мӗнле ирттересси мар, палӑртнӑ кунра ҫанталӑк мӗнле пуласси ытларах хумхантарнӑ, ара, Ҫӗпӗр кӗркуннинчен темӗн те кӗтме пулать-ҫке. Йӗпе-сапа ҫанталӑк мероприятие пӑсать ҫеҫ мар, унта хутшӑнакансен, курма пыракансен кӑмӑлне те хуҫать. Телее, ҫанталӑк уяр пулчӗ.
Красноярскран Назарово хулине уява автобуспа каяс текенсем ирхине ирех Мир тӳремне пуҫтарӑнчӗҫ. Унта вӗсем йӑхташсемпе Вадим Антонов генералпа тата Чӑваш Енри Элӗк районӗнчи «Валинкке» фольклор ушкӑнӗпе тӗл пулчӗҫ.
Палӑртнӑ кун кӑнтӑрла пултарулӑх ушкӑнӗсен артисчӗсем хӑнасемпе, куракансемпе алла-аллӑн тытӑнса вӑйӑ картине тӑрса юрӑ пуҫларӗҫ. Назарово хулин пуҫлӑхӗ Сергей Сетов, Назарово районӗн администраци пуҫлӑхӗ Сергей Крашенинников, крайри Кӗпӗрнаттӑр Аппарачӗн, Правительствин, Законодательство Пухӑвӗн официаллӑ ҫыннисем чӑвашсене, курма килнисене крайри пӗрремӗш чӑваш уявӗпе саламларӗҫ.
Тӗнче тетелӗнче вӗрентекенсем хушшинче иртнӗ «Тӗнчере тӗрлӗрен кӗнчеле» ӑмӑртӑвӑн ҫӗнтерӳҫисем палӑрчӗҫ. Пӗрремӗш вырӑна Элӗк районӗнчи Юнтапа вӑтам шкулӗнче вӗрентекен Леонтьева Зоя Ивановна тивӗҫрӗ.
Ҫак ӑмӑртӑва Чӑваш республикин вӗренӳ институчӗн чӑваш чӗлхипе литератури кафедри 2011 ҫулхи авӑнӑн 20-30-мӗшӗсенче ирттерчӗ. Конкурсри ыйтусем чӑваш чӗлхипе литературине тӗпчекенсем, чӑваш халӑхӗн тӗнче шайне ҫӗкленнӗ ывӑлӗ-хӗрӗ ҫинчен, ҫавӑн пекех, чӑваш ҫыравҫисен паллӑ хайлавӗсем театр тата ӳнерте мӗнле йӗр хӑварни ҫинчен пулчӗҫ. Пурӗ 150 ҫын ытла хутшӑнчӗ.
Малти вырӑнсене ҫавӑн пекех Евгений Майков (Шупашкар районӗ), Галина Малова (Елчӗк районӗ), Лена Максимова (Вӑрмар районӗ), Ольга Никифорова (Шупашкар районӗ), Вера Воронова (Елчӗк районӗ), Валентина Яковлева (Патӑрьел районӗ), Елена Иванова (Ҫӗнӗ Шупашкар), Надежда Круглова (Елчӗк районӗ), Елена Леонтьева (Шупашкар), Лидия Никифорова (Йӗпреҫ районӗ) тухрӗҫ.
Элӗк районӗн официаллӑ сайчӗ районти юсанӑ ҫулсен калӑпӑшӗ ӳсни пирки пӗлтерет.
Ӗнер, ак, ятарлӑ комисси Никольски–Етӗрне–Калинин–Мӑн Ямаш ҫулне еплерех юсанине тӗрӗслесе тухрӗ. Ку ӗҫе «КапиталСтрой» ТМЯО тунӑ.
Ҫул кӑлтӑкӗсене чиперех юсаса тухнӑран комисси юсав ӗҫӗсене йышӑнма шутларӗ. Тӗрӗслевҫӗсем пӗтӗмпе ҫур ҫухрӑма яхӑн ҫула пӑхса тухрӗҫ — вӗсем палӑртнӑ тӑрӑх халь ун тӑрӑх машинсем чӑн та пӗр чӑрмавсӑр чупса ҫӳреме пултараҫҫӗ. Ку чӑн е суя пулнине, паллах, вӑл ҫулпа усӑ куракан водительсенчен ыйтмалла — вӗсен шухӑшӗ хальлӗхе паллӑ мар-ха.
Ӗнер, авӑнӑн 8-мӗшӗнче, Чӑваш Республикин Элтепӗрӗ Михаил Игнатьев ӗҫлӗ ҫулҫӳревпе Элӗк районӗнче пулнӑ.
Чи малтанах Элӗкри «Новый путь» (Ҫӗнӗ ҫул) хуҫалӑх ӗҫӗпе паллашнӑ. Ӗҫлес енӗпе ҫак пӗрлешӳ республика шайӗнче те, районта та малтисен ретӗнче шутланса тӑрать. Ҫӗнетӳсем те ҫук мар вӗсен. Сӑмахран, Юлӑш ферминче ҫу туса кӑларма май паракан тавар фермине хута яма шутлаҫҫӗ — унта 200 пуҫа яхӑн ӗне вырнаҫайӗ. Паянхи кун унта хӗрӳ ӗҫҫи пырать — ҫанталӑка пӑхмасӑр кашни кунпа туллин усӑ курса ӗҫлеҫҫӗ. Пӗлтӗрхи тӑкаксене кура хуҫалӑхра выльӑх апатне ик-виҫ ҫуллӑха хатӗрленӗ. 180 пуҫ выльӑх усрамалли пӑрусен фермине те ҫӗнӗрен хӑйсен укҫи-тенкипе ҫӗнетме шутлаҫҫӗ. Малалли ҫула тухас умӗн Чӑваш Ен Элтепӗрӗ ял ӗҫченӗсене тӑрӑшуллӑ ӗҫлеме вӑй-хал сунмасӑр хӑварма пултараймарӗ.
Ӗҫлӗ ҫулҫӳрев Йӑлкӑш шкулне ҫитсен хӑнасем шкула кайма вӑхӑт ҫитмен ачасемпе калаҫу ирттернӗ. Пепке пахчи ертӳҫи Альбина Егорова ушкӑна 20 ача ҫӳрени пирки пӗлтернӗ. Йӑлкӑш шкулне вара ултӑ ялтан пурӗ 60 ача ҫӳрет.
Хальхи вӑхӑтра чӑвашла туйсем сайра хутра ҫеҫ ирттереҫҫӗ. Ытларах — «ҫӗнӗлле». Каччи хӗрӗ патне каять те, ӑна илсе тухнӑ хыҫҫӑн ЗАГСа кайса ҫырӑнаҫҫӗ. Малалла вара кӑшт уҫӑлса ҫӳресен (паллӑ вырӑнсенче сӑн ӳкерсен) пӗр-пӗр столовӑя кайса апатланаҫҫӗ. Ҫапла вара чылайӑшӗн туйӗ иртет те.
Чӑваш туйӗ вара танлаштарсан самай кӑткӑсрах, интереслӗрех те. Вӑл пӗр кун мар, икӗ кун тӑсӑлать. Кӗҫӗн кӗрӳсемпе туй арӑмӗсем, шилӗк, шыв ҫулне уҫни тата ытти пайсенчен тӑрать. Кашни тӑрӑхра тата вырӑнти уйрӑмлӑхсем хушӑнаҫҫӗ.
Ҫурлан 6-мӗшпе 7-мӗшӗнче Шупашкар районӗнчи Атайкасси ялӗнче чӑн чӑвашла туй иртрӗ — Гурцев Василийпе Андреева Любовь (халӗ ӗнтӗ Гурцева хушаматлӑ) пӗрлешрӗҫ. Хӗрӗ Элӗк районӗнчи Синер ялӗнчен.
Туй шавлӑ иртрӗ — туй арӑмӗсем пӗр чарӑнми такмак хыҫҫӑн такмак каласа юрларӗҫ, юрӑ хыҫҫӑн юрӑ шӑрантарчӗҫ. Ятарлӑ артистсем мар — тӑвансемпе ял халӑхӗ.
Туйӑн иккӗмӗш кунӗ уйрӑмах интереслӗ иртрӗ. Каччӑ енчи тӑванӗсем шилӗкре парнесем панӑ хыҫҫӑн, ҫӗнӗ ҫын шыв ҫулне уҫма кайрӗ.
Иртнӗ кӗҫнерникун, утӑн 14-мӗшӗнче Элӗк районӗнчи Сморотин ялӗнче халӑх пухӑвӗ иртрӗ — Элӗк ял тӑрӑхӗн пуҫлӑхӗпе пӗрле вӗсем тӗрлӗрен ыйтусене пӑхса тухрӗҫ.
Чи малтанах пушартан сыхланас тӗлӗшпе ялта каҫхи хурал йӗркелес терӗҫ. Ҫитес вӑхӑтра Элӗк районӗнче иртмелли «Чи хӑтлӑ ял» конкурс-ӑмӑртӑва та хутшӑнас терӗҫ — яла тирпей кӗртме шут тытрӗҫ.
Ял старостине икӗ ҫынна суйларӗҫ. Пӗри ершеймесен, ыйтӑва тепри татса пама пултарӗ терӗҫ ӗнтӗ (шел те, ҫӑлкуҫра ячӗсене пӗлтермен).
Ашшӗ-амӑшне уйрӑмах шкул автобусӗ яла кӗменни пӑшӑрхантарать иккен — асфальт ҫулӗ пур ҫинчен ҫул сарлакӑшӗ май памасть тесе ямаҫҫӗ. Ефремов Александр Николаевич ку ыйтупа шкул директорӗ патне тухма, унпа калаҫса илме шантарчӗ.
Утӑ уйӑхӗн 12-мӗшӗнче йӑлана кӗнӗ тӑрӑх Чӑвашри чылай ялта Питрав кунне паллӑ тӑваҫҫӗ. Яланхилле халӑх вӑл уява йышлӑн пухӑнать — православи тӗнӗпе ҫыхӑннӑ уяв пулин те ку кун хастар ӗҫченсене хисеп хучӗсемпе тата парнесемпе чыслаҫҫӗ, тӗрлӗ вӑйӑра, ӑмӑртура канаҫҫӗ.
Элӗк районӗнчи Чӑваш Сурӑм яленче кӑҫал та ял халӑхӗ уява чӑтӑмсӑррӑн кӗтет. Ытларикуна лекнӗрен малтанах хатӗрленеҫҫӗ — тӑванӗсем патне ҫитес тесе вӑл кун ӗҫрен хӑталса тухаҫҫӗ, аякран таврӑнма плансем тӑваҫҫӗ.
Шӳрпе те, сӑра та уявра пулать. Концертсӑр вара нихҫан та иртмен — вырӑнтисем те пулӗҫ, Шупашкартан та килӗҫ!
+0.3 °C